Jane Tijssen en Leo van der Sanden van de Nederlandse Arbeidsinspectie
Begin 2023 stonden installatiebedrijven van zonnepanelen negatief in de belangstelling door de vele ongevallen die de afgelopen jaren plaatsvonden in deze jonge sector. Soms met dodelijke afloop. Van de tientallen meldingen die bij de Nederlandse Arbeidsinspectie binnen kwamen, werd ruim de helft geïnspecteerd. De installatie van zonnepanelen valt niet onder het aandachtsgebied van de Stichting Veilig Werken Op Hoogte. Maar de Arbeidsinspectie handhaaft wél de naleving van de Richtlijn Steigers als onderdeel van de Arbocatalogus Bouw & Infra. Dat was reden voor SVWOH om voor de informatiebijeenkomst op 18 april 2024 in de Burcht van Berlage in Amsterdam de NLA uit te nodigen ons meer te vertellen over hun werkwijze. Na afloop spraken we met Jane Tijssen en Leo van der Sanden.
Jane Tijssen is coördinerend projectmanager Meldingen & Verzoeken en Leo van der Sanden is landelijk bouwinspecteur. Jane: “Ik werk voor directie Meldingen en Verzoeken’. Mijn afdeling houdt zich onder andere bezig met Arbeidsomstandigheden. Verdeeld over acht regioteams en één strafrechtteam voeren we onder andere klachten- en ongevallenonderzoek uit. Wij ontvangen ongeveer 4.000 ongevalsmeldingen per jaar. In 2.000 ruim gevallen wordt een ongevalsonderzoek gestart. Helaas is soms ook sprake van dodelijke slachtoffers. In 2023 waren dat er 73.
Wij controleren op de Arbeidsomstandighedenwet. Dat is ook het raakvlak met SVWOH. Maar daarnaast kijken we ook nog naar bijvoorbeeld illegale tewerkstelling, betaling minimumloon en arbeidstijden. En we houden onze ogen open voor nieuwe risico’s en kaarten we ‘knellende’ regelgeving aan bij de beleidsdirecties. De Arbeidsinspectie maakt zelf geen beleid. Een groot deel van onze capaciteit gaat naar het onderzoeken van meldingen en binnengekomen klachten. Daarnaast werken wij in verschillende programma’s met diverse projecten waaronder het project Steigerbouw.
De Nederlandse Arbeidsinspectie heeft sinds 2023 een nieuwe manier van ongevalsonderzoek. De nadruk ligt hierbij op het leren van een ongeval en het voorkomen van ongevallen in de toekomst.
Oude werkwijze
“Als we een ongeval gemeld kregen, stuurden we een inspecteur naar de ongevalslocatie. Er werd een onderzoek opgestart en, als dat noodzakelijk was, werd er direct gehandhaafd. We onderzochten of er een causaal verband was en stelden een boeterapport op. Waar ons boetebureau een oordeel over velde.”
Leo vult Jane aan: “Vroeger schreven we alleen maar boetes. Daar willen we vanaf. We willen dat de werkgever zelf leert van een ongeval en daarop maatregelen neemt die werken voor zijn bedrijf.” Leo is al zestien jaar arbeidsinspecteur bij de NLA. Samen met andere inspecteurs loopt hij buiten als handhaver. Daarnaast zit Leo in het landelijke team ‘Goed werkgeverschap’ voor het onderdeel Bouw & Recycling.
Kortom: Leren in plaats van bestraffen
“Ja precies!”, zegt Jane. “De boete leidt vaak niet tot de gewenste verbetering van de arbeidsomstandigheden. We willen juist het lerend vermogen van het bedrijf stimuleren en ze bewegen om te investeren in de veiligheid binnen het bedrijf zodat de oorzaken worden aangepakt. Kortom: Leren in plaats van bestraffen”.
Jane Tijssen
Nieuwe aanpak
“Bij de nieuwe manier van werken worden bij het opstarten van het onderzoek feiten en omstandigheden vastgelegd en verzamelen we alle relevante documenten. Daarna moet de werkgever in de actiemodus: In 15 werkdagen moet hij een werkgeversrapportage en een verbeterplan maken. Bij afkeuring kan dit verlengd worden met 10 extra werkdagen. Is het dan nog niet voldoende dan neemt de inspecteur het onderzoek over. Bij goedkeuring houden we een vervolginspectie op het verbeterplan.
De eerste ervaringen zijn heel positief. Er is veel minder handhaving nodig en werkgevers nemen maatregelen die daadwerkelijk bijdragen aan de veiligheid binnen het bedrijf. Werkgevers waarderen deze aanpak. Iedereen grijpt de kans aan om zelf in de organisatie te kijken naar de achterliggende oorzaken van het ongeval. Waar zit er in de keten iets niet goed? Wat zijn de blinde vlekken in de bedrijfsvoering? Welke afspraken hebben we niet goed scherp met elkaar?”
Projecten
“Zoals er in 2023 een speciaal zonnepanelen-project was, zo is er nu aandacht voor het hijsen van zware lasten en zijn er plannen voor een steigerbouwproject. We zorgen dat onze inspecteurs opgeleid worden en terzake deskundig zijn. Zo is eerste groep inspecteurs nu getraind bij STE in Barendrecht. De inspecteurs zijn opgeleid tot Veiligheidsbeoordeling Steigergebruik niveau 2. Maar de inspecteurs worden natuurlijke breder opgeleid om straks intensief te inspecteren in de bouw en andere sectoren en toezien of werkgevers zich houden aan de in Nederland geldende arbeidswet en regelgeving.
We kijken ook naar andere risico’s. Bijvoorbeeld fysieke belasting. Duurzame inzetbaarheid is vanuit de overheid een speerpunt. Is dit al opgenomen in de RI&E’s? Raadplegen bedrijven eigenlijk arbodeskundigen? Zijn er hulpmiddelen beschikbaar in de sector en worden die ook ingezet? Dus naast veilig werken is ook gezond werken een thema.”
Praktijkervaringen met de steigerbouw
Wat is voor de NLA een reden om een steigerconstructie te inspecteren? Jane: “Dat kunnen klachten uit de omgeving zijn of klachten van de ‘concullega’. Dakdekkers of installateurs van zonnepanelen die aandacht hebben voor de veiligheid van hun medewerkers hebben last van oneerlijke concurrentie. Zij nemen veiligheidsmaatregelen op in hun offerte. Je concurrent doet dit niet en gaat er met de opdracht vandoor.”
“Particulieren klagen vaak over het materiaal dat op het trottoir wordt opgeslagen en zo tot onveilige situaties leidt. Of ze melden dat in hun ogen steigerbouwers wel heel gevaarlijk bezig zijn.”, vult Leo aan. “Dat zag je vorig jaar veel bij de installatie van zonnepanelen. Door de vele media-aandacht worden mensen zich dit bewust. Ze willen niet dat een installateur voor de ogen van hun kinderen naar beneden valt. Dat resulteerde in tientallen extra meldingen.”
Leo van der Sanden
Op de informatiebijeenkomst toonde Leo foto’s van overtredingen die hij zag tijdens zijn inspecties. “Wij merken dat veel steigerbouwers bij aanvang niet weten of ze nu een standaardconfiguratie of een complexe, afwijkende configuratie gaan monteren. De standaardconfiguratie wordt vaak voor en door metselbedrijven gebruikt.
Een standaardconfiguratie kan bij een mooie rechte gevel staan, zonder uitbouwen. Die heeft geen inspringende vloeren, geen oppersteigers of bouwliften die aan de constructie zijn vastgemaakt. Veel steigermonteurs beginnen te snel met bouwen en kijken eigenlijk niet op een tekening. Pas bij een afwijkende uitbouw in de steigerconstructie rijst de vraag: hoe gaan we dit oplossen?
Dan kom ik later op de locatie en dan zie je meteen dat een standaardconfiguratie daar nooit toereikend kan zijn. Je ziet dat de verankeringen, de punten waar de steiger aan het gebouw vaststaat, niet volgens een gelijkmatig verankeringspatroon maar ad random zijn geplaatst. Dan vraag ik: laat nou eens zien hoe je dat gebouwd hebt. Laat de tekening en de berekening eens zien.”
Stilleggen bij onveilige situaties
“Ik zie helaas veel onvolkomenheden bij de opbouw van de steigers. Ik vraag me dan af: is dit wel door een steigermonteur gemonteerd? Maar dan is dat daadwerkelijk het geval. Ik zie overgangen tussen steiger en gebouw die niet veilig zijn overbrugd maar zijn afgedekt met ondeugdelijke materialen. Ik zie randbescherming ontbreken. De afstand tussen het gebouw en de steiger is ook altijd een discussiepunt. Terwijl de Richtlijn Steigers hier heel duidelijk over is: 15 cm.”
Wat doen jullie dan als je een dergelijke situatie aantreft? “In deze situaties leggen we de werkzaamheden op de steiger stil. De aannemer moet dan een deskundige steigerbouwer inschakelen om dit probleem op te lossen. We letten heel scherp op het goed toepassen van randbeveiliging en kantplanken. Als er iemand van een steiger valt, blijkt zo vaak dat de randbeveiliging net op dat ene, noodlottige stukje ontbrak. En voor de publieke veiligheid van de mensen die onder de steiger lopen is de kantplank van levensbelang.”
Het zijn niet de mensen die de steigeronderdelen verwijderen die van een steiger vallen. Maar dat is degene die daarna aan de slag moet en denkt op een veilige steiger te werken.
Waarom worden deze belangrijke materialen niet altijd ingezet? Staan ze onder tijdsdruk? “Ik weet het echt niet. Gemak, denk ik? Want als je er naar vraagt dan ligt het materiaal gewoon in de container.”
Gebruik van de steiger
“Overbelasting van de steiger is ook een terugkerend euvel. Voor het opmetselen is het handig als de pallets stenen met een kraan op de slagen van de steigers worden gezet. Een pallet met stenen weegt snel meer dan 700 kg. Daar komt het gewicht van de metselaars nog bij. Oké, dit is meer te wijten aan de gebruiker van de steiger dan aan de steigermonteur. Maar als de steiger niet goed of niet voldoende verankerd is, dan zijn de gevolgen niet te overzien. En ik zie dat tijdens het opbouwen van de slagen de onderste slag al belast wordt met de pallets stenen en de steigermonteur er vervolgens de volgende slagen overheen bouwt. Dan ben je niet goed en zeker niet veilig bezig.”
Je geeft veel voorbeelden uit de bouw/aannemerij. Doen deze problemen zich ook voor in de (proces)industrie? “Heel weinig!”, roept Leo. “En hoe komt dat? Daar werken veel veiligheidsdeskundigen. Als je in de petrochemie een slechte steiger zou construeren en monteren, dan sta je direct buiten en doe je als steigerbouwbedrijf gewoon niet meer mee. In de petrochemie heb je een zeer zwaarwegende verantwoording voor de omgevingsveiligheid.”
Zorgvuldig opleveren
Leo maakt nog even van de gelegenheid gebruik: “Ik roep graag nadrukkelijk op om het opleveringsformulier, zoals dat in de Richtlijn Steigers is opgenomen, goed te gebruiken. Doe dat ook echt zorgvuldig. Leg bij de oplevering alles uit aan de uitvoerder. Loop samen de locatie rond en leg alles wat je gemonteerd hebt vast met foto’s. Als wij gebreken constateren, wijst de aannemer vaak naar de steigerbouwer. Maar dat is meestal niet terecht. Na de oplevering van een steigerconstructie wordt de constructie dikwijls aangepast door de gebruiker van de steiger. De aannemer wil stenen of glas aanvoeren en daarvoor worden onderdelen van de constructie verwijderd.
Het zijn niet de mensen die de steigeronderdelen verwijderen die van een steiger vallen. Maar dat is degene die daarna aan de slag moet en denkt op een veilige steiger te werken.”